Չնախատեսված առատ ձնահալի պատճառով դեպի վերելք տանող միակ արահետը, որ դեռ աշնանից էր դժվար անցանելի տեղանքին բնորոշ անկանոն քամիների բերած խիտ տերևաթափի, իսկ ավելի ուշ արդեն անձրևներով ծանրացած խաշամի շերտով, լրիվ խափանված էր` տեղ-տեղ ջրի տակ անցած. տեղանքին անծանոթ մարդու կթվար`հազար ու մի առուներ են` բոլորն էլ` քչքչան, առատ ու վստահ հունով գնացող, մինչդեռ գետ ու առուն մեկն էր`Դալարը, ավելի ներքև` ձորափը աղմուկ-գոչյունով բռնած, իսկ սրանք ձնհալից պոկված` իրենց շուրջը ծաղկունք առած հալոցքագետեր էին: Դեպի վերելք տանող նախատեսված ժամանակը կրկնապատկվեց, եռապատկվեց, քանի որ գնում էին երկրորդական ճանապարհներով`անտառ ու ծաղկունքից տրաք եկող լանջերով: Ու`ա՜յ քեզ հրաշք. լաստ-լաստ երանգ կապած ու իրար հերթափոխ խաղ բռնած անիմանալի տարբեր ծաղիկներ, որ մե’կ հստակ զատված էին` գույնով, տեսակով, ասելիքով, մեկ` իրար խառնված` հազարերանգ: Ու էդ տեսակ փափուկ-մաքրամաքուր ծաղկի գոտիներ առած ամեն հերթական քայլքի տակ` ի՜նչ անխնա էր մե’կ վայելք գալիս, մեկ` ափսոսանքով սեղմվում սիրտդ, հանկարծ թե մի անփույթ ծանրությամբ չխախտես էդ աշխարհը: Մինչ էս ծաղկային տեսիլներն էի բռացնում ու հա բաց թողնում, մինչ էս ամենը իրար մեղեդու պես կապող մեղվային բզզոցի հունն էի բռնում ու խառնում ջրերի ռիթմիկ շլխկոցին, մեկ էլ աննկատ էս ամենին` ձյան լաթ-լաթ շերտեր էին ավելանում, դեպի վեր ձգվող ավելի լայնանում ու դառնում գագաթը բռնող մի բուք ձմեռ` լրիվ անտեղյակ քիչ ներքև եռ եկող աշխույժ կյանքին: Արդեն ձյունապատ մի բլուրն հատած ու երկրոդ լանջին նոր գլխումս գույների տեսիլները սպիտակ ծակծկոցով ընդհատվեցին ու քիչ-քիչ մտքումս զգալի դարձավ, որ 20 վայրկյան նույն տեղում դանդաղելով` դժվարանում է շունչ քաշելը ու ծանր է ամեն հերթական քայլը, որ ճիշտ-հարմար ու տաք հագնված չեմ, ու, թե ես ոտքերիս մի մասը չեմ զգում, դեռ մի ամբողջ խումբ է էս նույն ճամփին և աղջիկս…այ էստեղ է, որ սիրտս պատասխանատվությունից նվաղեց, աչքիս առաջ եկավ առավոտվա սուրճի շուրջ իմ վստահ, ինչ որ տեղ չարաճճի-հեգնող-ժպտերես պատասխանը, թե`-« դատարկ ճանապարհ է, լուրջ բան չկա’»: Ու էլ չեմ հիշում` ոնց ենք գագաթ հասել, էնտեղ կայանատեղի հեթապահների մոտ տաք թեյ ու դեպի ներքև այլ ճանապարհների քննարկումների շուրջ մլուլ տվել, մեկ էլ արանքից էս ամենի` աղջկաս քիչ առաջ լաց ու վախ կապած դեմքին, մի զգույշ ու իր նման ժպիտ տեսա, որ ավելի լայնացավ, դարձավ խոսքի բռնված քրքիջ, ու չիմացա`ներքևի արևից, թե` ձյան հարող ցրտից էր ավելի կարմրին տվել դեմքի փոսիկները, որ միշտ կոր են գալիս` ավելի ընդգծելվ այն …ու լրացա՜վ, ամբողջ էս ճանապարհը ամբողջացավ` բռնելով նույն ծաղկունքը, նույն բժժացող գետի ռիթմն ու մարդու գլուխ բռնող ծաղիկների հոտը, լաթ-լաթ ձյուների շերտերը, լանջերը իրար խառնող երանգները:
Քրիստոնեությունը, որդեգրելով Կենաց ծառի գաղափարը, այն առնչեց Հեսու նախնու (Դավթի հոր), նրա “արմատից բխած” Քրիստոսի, խաչի, խաչափայտի և այլ հասկացողությունների հետ: Այստեղ էլ Նոր տարին դիտվեց իբրև աստծու ծնունդ և նշանավորվեց Կենաց ծառի՝ տոնածառի շուրջ խմբվող հանդեսներով: Այս աստվածային ծառը խորհրդանշում էր ստորերկրյա թագավորությունը կամ անդրաշխարհը, երկիրը և երկինքը, ըստ այդմ էլ համապատասխանաբար ծառի արմատները գտնվում են երկրի ընդերքում, ծառի բունը՝ երկրի վրա, իսկ ճյուղերը՝ երկնքում:
Անհրաժեշտ-օգտագործվող նյութեր
12 զույգ խաչ փայտեր, որ խորհրդանշեն 12 ամիսները տարվա, 7 փունջ ցորեն՝ շաբաթվա օրերը խորհրդանշող, չրերի-ընկույզների շարուկներ, 12 զույգ հացահատիկով լիքը պարկեր, որ առատ բերքի տարի լինի:
Այն կնոջը կերպարանավորող, գզգզված, քրքրված տիկնիկ էր, որ Բարեկենդանի վերջին օրը, երեկոյան, հանդիսավոր կերպով գլորում էին սարի գլխից, այլ կերպ ասած` վռնդում էին, ներս հրավիրելով Պաս պապին (Ակլատիզին): Ուտիս տատը խորհրդանշում է կնոջ տիրապետության շրջանը՝ ուտիս օրերը:
Անհրաժեշտ-օգտագործվող նյութեր
թափանցիկ տարրաներ, ֆետր, հատիկեղեն, ազգային ծիսական կտորի երիզակներ
Կանայք բահը կամ թին հագցնում էին կնոջ, բայց հատկապես նորահարսի հագուստ, գլուխը հարդարում զանազան քողերով ու ծածկոցներով. այս մարդ-տիկնիկը կոչվում էր «թլխաղիր»: «Թլխաղիրին» այնուհետև հագցնում էին իրենց զարդերը և կատակերգերով պտտվում գյուղի թաղերում` տնետուն: Զբոսապտույտից հետո «թլխաղիրը» տնկում էին մի բակում և մինչև երեկո շուրջը պարում: Ենթադրվում է, որ ծեսը «թլխաղիր» կոչվում է «թլոհ», «թլահիլ» բայից, որ «ծաղրել» բայի արմատն է:
Անհրաժեշտ-օգտագործվող նյութեր
Բահ, ֆետր, հուլունքներ-զարդեր, ցանցակտոր
Աշխատընթաց-ֆոտոպատում
Բուն բարեկենդանի ծիսական տիկնիկ՝ Ակլատիզ
ծագում-նշանակությունը
Ակլատիզը կամ Պաս պապը, արական տիրապետության և պաս օրերի շրջանը ներկայացնող տիկնիկ է: Տարբեր գավառներում տարբեր էին Ակլատիզի անվանումները` Ախլոճ, Ախացել, Ախելուծ, Գոգոռոզ, Խուխուլիճ, Խուլուճիկ, Մոռմոռոզ, Մռմռաս, Մեծպաս, Ֆռիկ, Որոջբեկ և այլն: Նա հայտվում էր պասի առավոտյան: Տիկնիկը իրենից ներկայացնում էր մի սոխ (կարտոֆիլ, խմորագունդ), վրան յոթ փետուր խրած: Դրանք խորհրդանշում էին պասի յոթ շաբաթները: Որոշ վայրերում փետուրները կարող էին գույնզգույն լինել կամ` չորսը սպիտակ, մեկը`սև ու սպիտակ, երկուսը`սև, քանի որ պասի առաջին 4 շաբաթները ձմռան շրջանում են, վերջին երեքը` գարնան, երբ գետինն արդեն սևացել է: Շաբաթը լրանալուն պես մի փետուրը հանում էին: Սոխի վրա խրում էին միոտանի տիկնիկին`պատրաստված փայտից,բեղ-մորուքով, հագին`տղամարդու շորեր, աջ ու ձախ պարզած թևերից քարեր կախած :Ամբողջ ընթացքում նա հսկում էր, որ ընտանիքում ոչ ոք չխախտեր պասը: Հակառակ դեպքում պատիժը չէր ուշանա`նա քարերով կհարվածեր պասը խախտողին, կամ էլ կծու բիբարով կվառեր նրա բերանը:
Բարեկենդանի նախօրեին կանայք և տղամարդիկ դադարում էին աշխատել, զանազան խաղեր էին խաղում, զվարճանում ՝ «սուրմագիլի» կամ «կունդի»; «թոփ», վերջինս նշանակում է գնդակ: Այդ խաղը խորհրդանշող գնդականման ուտեստ է թոփիկը:
սրսեռը լվանալ, թողնել գոլ ջրում ուռչի, աղալ 2 հատ հում կարտոֆիլի հետ, զանգվածը կրկնակի աղալ: Ապա թաշկինականման կտորներ թրջել-բացել; վրան քառակուսի տեսքով լցնել սիսեռե զանգվածը; մեջտեղում միջուկը: Հետո՝ կտորները վրա բերել-կլորեցնել և ամեն հանդպակած ծայրերն այնպես ամուր կապել, որ ստացվեն գնդակներ: Ջրով եռացող կաթսայի մեջ իջեցնել թոփիկները և եփել 30 րոպե: Հանել, թաք վիճակում բացել կտորները, 4 մասի բաժանել գնդերը, վրան ծոր տալ ձեթ և մատուցել սառը վիճակում:
միջուկ- 4 գլուխ սոխը մանր կտրատել, 1 սուրճի բաժ. ջրով շոգեխաշել, ավելացնել սև բիբար-աղ-դարչին և մանրացրած ընկույզ, թղնել սառչի:
Այն կնոջը կերպարանավորող, գզգզված, քրքրված տիկնիկ էր, որ Բարեկենդանի վերջին օրը, երեկոյան, հանդիսավոր կերպով գլորում էին սարի գլխից, այլ կերպ ասած` վռնդում էին, ներս հրավիրելով Պաս պապին (Ակլատիզին): Ուտիս տատը խորհրդանշում է կնոջ տիրապետության շրջանը՝ ուտիս օրերը:
Անհրաժեշտ-օգտագործվող նյութեր
ֆետր, հատիկեղեն, բամբակ, չրեր, ազգային ծիսական կտորի երիզակներ
Կանայք բահը կամ թին հագցնում էին կնոջ, բայց հատկապես նորահարսի հագուստ, գլուխը հարդարում զանազան քողերով ու ծածկոցներով. այս մարդ-տիկնիկը կոչվում էր «թլխաղիր»: «Թլխաղիրին» այնուհետև հագցնում էին իրենց զարդերը և կատակերգերով պտտվում գյուղի թաղերում` տնետուն: Զբոսապտույտից հետո «թլխաղիրը» տնկում էին մի բակում և մինչև երեկո շուրջը պարում: Ենթադրվում է, որ ծեսը «թլխաղիր» կոչվում է «թլոհ», «թլահիլ» բայից, որ «ծաղրել» բայի արմատն է:
Կարնո հայերի մոտ այդ տիկնիկը ծերունու տեսքով էր: Այն պատրաստվում էր տղամարդու հագուստով, փարթամ ու սպիտակ բեղ-մորուքով, միոտանի, որի ծայրին խրվում էր սոխը` յոթ փետուրներով, պարզած թևերով, որոնցից քարեր էին կախվում: Ուրիշները ոլորած ճիպոտի ծայրին գլուխ սոխ էին ամրացնում, սոխի վրա այծի մազից բեղ-մորուք սարքում, սոխի մեջ յոթ գույնզգույն փետուր խրում:
Ղափամայի ծես. Դդում տեսքով կավե վզնոցներ (Ավագ դպրոցի սովորողներ)
Ընթացք
Կաղապարի միջոցով կավե դեկորների պատրաստում, հղկաթղթով մշակում, ջնարակում:
Ֆոտոպատում
Կաղապարների միջոցով վզնոցների պատրաստում
հղկում-հարթեցում
Գունապատում
9.02
ծիսական ուտեստ- թոփիկ
ծագումը
Բարեկենդանի նախօրեին կանայք և տղամարդիկ դադարում էին աշխատել, զանազան խաղեր էին խաղում, զվարճանում ՝ «սուրմագիլի» կամ «կունդի»; «թոփ», վերջինս նշանակում է գնդակ: Այդ խաղը խորհրդանշող գնդականման ուտեստ է թոփիկը:
սրսեռը լվանալ, թողնել գոլ ջրում ուռչի, աղալ 2 հատ հում կարտոֆիլի հետ, զանգվածը կրկնակի աղալ: Ապա թաշկինականման կտորներ թրջել-բացել; վրան քառակուսի տեսքով լցնել սիսեռե զանգվածը; մեջտեղում միջուկը: Հետո՝ կտորները վրա բերել-կլորեցնել և ամեն հանդպակած ծայրերն այնպես ամուր կապել, որ ստացվեն գնդակներ: Ջրով եռացող կաթսայի մեջ իջեցնել թոփիկները և եփել 30 րոպե: Հանել, թաք վիճակում բացել կտորները, 4 մասի բաժանել դնդերը, վրան ծորեցնել ձեթ և մատուցել:
միջուկ- 4 գլուխ սոխը մանր կտրատել, 1 սուրճի բաժ. ջրով շոգեխաշել, ավելացնել սև բիբար-աղ-դարչին և մանրացրած ընկույզ, թղնել սառչի:
Անի Հովհաննիսյանի բլոգ 